Ախտորոշման համապարփակ բնութագիր
Ինսուլտը բժշկական տերմին է, որը նկարագրում է այն վիճակը, երբ ուղեղի որևէ հատված դադարում է գործել՝ արյան հոսքի խանգարման պատճառով։ Սա կարող է հանգեցնել ուղեղային հյուսվածքի մահվան։ Ինսուլտը արտակարգ բժշկական իրավիճակ է և պահանջում է շտապ մասնագիտացված բժշկական օգնություն։
Եթե դուք կամ ձեր շրջապատում որևէ մեկը ցուցաբերում է ինսուլտի հնարավոր նշաններ, անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել շտապ բուժօգնության (ԱՄՆ-ում և Կանադայում՝ 9-1-1):
Ինսուլտի տեսակները
Տարբերում ենք ինսուլտի երկու հիմնական տեսակ՝
- Իշեմիկ ինսուլտ—Իշեմիկ ինսուլտը տեղի է ունենում, երբ ուղեղային զարկերակները խցանվում են կամ դրանցում արյան հոսքը նվազում է։ Արդյունքում ուղեղը բավարար քանակությամբ թթվածին և կենսական նշանակության սննդանյութեր չի ստանում։ Եթե այս վիճակը տևում է մի քանի րոպեից ավելի, ուղեղի բջիջներն անդառնալիորեն վնասվում են։ Խցանումը կարող է առաջանալ աթերոսկլերոզի հետևանքով՝ ճարպային կուտակումների (աթերոսկլերոտիկ վահանիկներ), արյան մակարդուկների կամ թափառող գնդիկների (էմբոլների) պատճառով։
- Հեմոռագիկ ինսուլտ—Հեմոռագիան նշանակում է արյունահոսություն։ Այն կարող է լինել ուղեղի ներսում (ներուղեղային հեմոռագիա) կամ ուղեղի մակերևույթին (սուբարախնոիդ հեմոռագիա)։ Երկու դեպքում էլ տեղի է ունենում անոթների պատռում, և արյունը լցվում է շրջապատող հյուսվածքների մեջ՝ առաջացնելով հյուսվածքների ճնշում և վնասում։
Հիմնական պատճառներն են՝
- Զարկերակային Բարձր ճնշում
- Գլխի վնասվածք
- Արյունահոսության հետ կապված խանգարումներ
- Արյան նոսրացուցիչների չափից դուրս օգտագործում
- (օրինակ՝ հակամակարդուկային դեղերի ընդունում)
- Արյունատար անոթների անոմալիաներ (օրինակ՝ անևրիզմա)
- Զարկերակների և երակների ոչ նորմալ միացումներ (արտերիովենոզ մալֆորմացիա)
Տրանզիտոր իշեմիկ գրոհ (TIG) ՏԻԳ-ն այն վիճակն է, երբ մարդը ունի ինսուլտի ախտանիշներ, սակայն ուղեղի գործիքային հետազոտությունների արդյունքում ինսուլտ չի արձանագրվում։ Նոպան տևում է մի քանի րոպեից մինչև մի քանի ժամ և չի հանգեցնում անդառնալի վնասի։ Պատճառը ուղեղի արյան մատակարարման ժամանակավոր խանգարումն է։ Այն համարվում է զգուշացնող նշան՝ հնարավոր ինսուլտի վտանգի մասին։ Հաճախ կոչվում է «մինի ինսուլտ»։ Եթե կարծում եք, որ ձեզ մոտ ՏԻԳ կամ ինսուլտ է սկսվում, անհապաղ դիմեք բժշկական օգնության։
Ռիսկի գործոններ
Ինսուլտի ռիսկի գործոնները լինում են մոդիֆիկացվող և ոչ մոդիֆիկացվող ։ Որոշ գործոններ ընդհանուր են ինչպես իշեմիկ, այնպես էլ հեմոռագիկ ինսուլտի համար։
Իշեմիկ ինսուլտի ռիսկի գործոններ՝
- 40 տարեկանից բարձր լինել։
- արական սեռ
- Սրտի հիվանդություններ (սրտային անբավարարություն, արատներ, անկանոն ռիթմ)
- Բարձր զարկերակային ճնշում
- Ծխելը
- Շաքարային դիաբետ
- Արյան բարձր խոլեստերին
- Թմրամիջոցների օգտագործում
- Չափից շատ ալկոհոլի օգտագործում
- Վերջերս ծննդաբերել
- Հակաբեղմնավորիչ հաբերի և Հորմոնային դեղամիջոցների օգտագործում
- Նախկինում ՏԻԳ֊ի պատմություն
- Նստակյաց կենսակերպ
- Ճարպակալում
- Քնի օբստրուկտիվ ապնոե (ՔՕԱ)
- Նախորդող և այժմ առկա թրոմբի անամնեզ
- Սրտային հիվանդությունների կամ ինսուլտի ընտանեկան անամնեզ
Հեմոռագիկ ինսուլտի ռիսկի գործոններ՝
- Բարձր զարկերակային ճնշում
- Ծխելը
- Թմրամիջոցների օգտագործում (օրինակ՝ կոկաին, մեթամֆետամին)
- Արյան նոսրացուցիչ դեղամիջոցների օգտագործում (օրինակ՝ վարֆարին)
Երբեմն նույնիսկ առանց որևէ ռիսկի գործոնի մարդիկ կարող են ինսուլտ ունենալ։
Նշաններ և ախտանիշներ
Ինսուլտի դասական ախտանիշները կարելի է հիշել “BE FAST” հապավումով․
- Balance Հավասարակշռության կորուստ ,սայթաքում
- Eyes (Աչքեր) – տեսողության խանգարումներ՝ լղոզված , մթագնած տեսողություն , երկտեսություն
- Face (Դեմք) –հանկարծակի առաջացած դեմքի մի կողմի թուլություն կամ անհամաչափություն
- Arms (Ձեռքեր) – թուլություն կամ թմրածություն մեկ կամ երկու ձեռքում
- Speech (Խոսք) – խոսքի դժվարություն, ոչ կոորդինացված և լղոզված խոսք
- Time (Ժամանակ) – ժամանակը որոշիչ նշանակություն ունի. նշանների դեպքում՝ անհապաղ զանգահարեք 9-1-1
Այլ ախտանիշներն են` հանկարծակի ուժեղ գլխացավ, փսխում, գլխապտույտ, գիտակցության փոփոխություն։
Ինշաններն ու սիմպտոմները կաթվածի կարող են նման լինել այլ հիվանդությունների, սակայն տարբերակիչ ախտորոշումը կարող է կատարել միայն բժշկական մասնագետը։ Ամեն րոպեն կարևոր է կաթված ստացած հիվանդի համար։ Շտապ բժշկական օգնության ծառայողները (ՇԲՕ) կգնահատեն և կսկսեն բուժումը հենց ժամանելուց հետո։ Տեղափոխման ընթացքում նրանք նույնպես կաշխատեն կանխարգելել կաթվածի հնարավոր վտանգավոր բարդությունները (օրինակ՝ ցնցումներ և գիտակցության կորուստ)։ Ահա թե ինչու է կարևոր շտապօգնություն կանչել այլ ոչ թե փորձել ինքնուրույն բուժառուին հացնել բժշկական կենտրոն ։
Ախտորոշում
Բժշկական զննությունից հետո, եթե ենթադրվում է ինսուլտ, կատարվում են ուղեղի պատկերային հետազոտություններ՝ համակարգչային շերտագրություն (CT) կամ մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն (MRI), ինչպես նաև անոթների պատկերազննություն (CT/MR անգիոգրաֆիա)՝ ինսուլտի տեսակը և տեղադրությունը որոշելու համար։
Նախաձեռնվում են նաև սրտի հետազոտություններ և արյան լաբորատոր քննություններ ։
Բարդություններ
Ինսուլտը կարող է հանգեցնել ժամանակավոր կամ մշտական հաշմանդամության։ Բարդությունները կախված են ուղեղի վնասման աստիճանից և տեղակայությունից։
Հնարավոր բարդություններ՝
- Մկանային շարժման կորուստ (կաթված)
- Քայլելու դժվարություն
- Խոսքի, կարդալու, գրելու խնդիրներ
- Կլման կամ սնվելու դժվարություն
- Հիշողության կորուստ
- Ճանաչողական ֆունկցիաների խանգարում
- Զգացմունքների վերահսկման խնդիրներ
- Ցավ, թմրածություն, ծակծկոց
- Վարքագծային փոփոխություններ և ինքնասպասարկման դժվարություն
Կանխարգելում
Շատ կանխարգելման միջոցներ նման են սրտային հիվանդությունների կանխարգելմանը․
- Վերահսկել զարկերակային բարձր ճնշումը
- Նվազեցնել խոլեստերինի մակարդակը
- Դադարեցնել ծխելը
- Վերահսկել շաքարային դիաբետը
- Պահպանել առողջ քաշ
- Սնվել մրգերով և բանջարեղենով հարուստ սննդակարգով
- Կատարել կանոնավոր ֆիզիկական վարժություններ
- Բուժել Քնի օբստրուկտիվ ապնոեն
- Խուսափել մեծաքանակ ալկոհոլի օգտագործումից
- Չօգտագործել թմրամիջոցներ
Եթե արդեն ունեցել եք ՏԻԳ, բժիշկը կարող է նշանակել դեղորայք՝ կանխարգելման նպատակով․
- Հակաագրեգատներ (ասպիրին, կլոպիդոգրել, տիկագրելոր)՝ կանխում են տրոմբոցիտների առաջացումը ։
- Հակամակարդուկային դեղեր (հեպարին, վարֆարին, դաբիգատրան, ռիվարոքսաբան)՝ նվազեցնում են արյան մակարդման ռիսկը
Աղբյուրներ:
UpToDate
Mayo Clinic
